In deze samenleving in transitie hebben we niet meteen op
alle uitdagingen een pasklaar antwoord. Een duidelijk maar soms ook scherp
verhaal kan mensen dan raken! Waarin er gezegd wordt wat er gezegd moet worden
en waarin met lef benoemd wordt waar het echt om gaat. Zo’n wervende en soms
ook polariserende verhalen vind je aan beide zijden van een spectrum. Ze worden
door mannen en door vrouwen gebracht, door gelovigen en seculieren, door
politici en apolitiekers.
Bart Brandsma brengt een hanteerbaar model, waarin hij op
een heldere manier deze polariseringsdynamiek en de rollen hierin van pusher,
joiner, zondebok en bruggenbouwer beschrijft. Hoewel hij zelf het model
bestempelt als niet-normatief, kan ik me niet van de indruk ontdoen dat er een
oordeel ligt op de rol van de pusher, hij die aanjaagt en aanklaagt. Zelfs aan
een tafel vol politici, in debat na een
lezing door Brandsma, wilde niemand deze rol nog opnemen. Ik denk dat dit komt
vanuit angst voor polarisering, meer nog angst voor het conflict of de oorlog
die daaruit zouden voortvloeien. En die
angst is terecht. Dat toont ons ook de geschiedenis. Wat ik dan ook mis in het
verhaal van Brandsma is een concrete manier om uit de polarisering naar
verbinding te komen. Hij spreekt over het vertolken van de stem van het midden.
Ik ben daar niet zo van overtuigd. Natuurlijk is er veel te vinden in het
midden en moeten de mensen daar ook een stem krijgen. Vaak is er daar echter
ook veel vaagheid, wazigheid, meer van hetzelfde, sabotagegedrag en niet zeggen
wat er gezegd moet worden.
In Deep Democracy gaan we anders om met polarisering. We
verscherpen aanvankelijk, gaan de polen uitvergroten. We dagen mensen uit echt
alles te zeggen vanuit hun kant wat voor hen waar en echt is, ook al is het
niet politiek correct, verkeerd, immoreel, onbeleefd of wat dan ook. De andere
kant luistert tot alles gezegd is wat er gezegd moet worden. En dan draaien we
de rollen om en spreekt die andere kant zich ook helemaal uit. Polarisering ten
top, dus! Maar daar laten we het dus
niet bij. Er volgen daarna twee belangrijke stappen. In een eerste ronde wordt
iedereen uitgenodigd te benoemen wat haar geraakt heeft, wat echt binnenkwam en
te reflecteren op wat dit met jou te maken heeft, wat dit je leert over jezelf.
Dit is de weg van echte compassie, die start bij mededogen voor jezelf voor die
duistere kantjes van jou die je maar al te graag tussen haakjes zet of
projecteert op de ander. Als deze graantjes van wijsheid zijn geoogst, volgt
een tweede stap waarin we gezamenlijke besluiten proberen te nemen, telkens
zorgvuldig luisterend naar de stem van de minderheid. Pas hier komt dus de
verbinding tot stand. Pas dan kan er weer een echt ‘midden’ betreden worden.
Polarisatie helpt ons dus om weer tot verbinding te komen, om het conflict echt
en in de diepte op te lossen.
Mijn vrees is dat we in België/Vlaanderen maar al te graag
in dat grijze midden van Brandsma gaan staan, alles genuanceerd bekijken ,
compromissen sluiten. We merken in deze spannende tijden dat dit niet volstaat,
dat we zo niet vooruitgaan. Ik doe hierbij dus een oproep wel met elkaar het
conflict aan te gaan en daarbij polarisering in te zetten als een uitnodiging
om scherp en direct tot de essentie te komen. We kunnen alleen maar leren van
elkaar als we ook samen door de modder gaan.
Er speelt, terwijl ik dit schrijf,
een liedje door mijn hoofd ‘We gaan op berenjacht…’. Om de beren van vandaag
het hoofd te bieden, grote indrukwekkende thema’s als armoede, migratie,
klimaatopwarming in de ogen te kijken, moeten we erdoor, erover, eronder net
zoals in dit liedje. Zonder polarisatie geen echte oplossingen, geen creativiteit
en innovatie. Laat ons proberen zonder oordeel te luisteren naar die stemmen
die radicaal en extreem andere visies en praktijken verkondigen en ervoor
openstaan dat zij weleens de pioniers zouden kunnen zijn van de nieuwe
samenleving die ons wacht, de helden van morgen.
En ik wil daarbij een aantal grote vrouwelijke pushers
danken. By the way, ook vrouwen kwamen niet voor in het betoog en de
voorbeelden van Brandsma L.
Het zijn vrouwen die op zeer bijzondere kruispunten van verschil, van anderszijn
in het leven stonden en staan en op die manier een verschil maken waar wij
allemaal baat bij hebben. Ik noem er drie, maar er zijn duizend-en-één
voorbeelden. Er is Rosa Parks die door te blijven zitten op de bus een hele
burgerrechtenbeweging in gang zette die zorgde voor een nog niet voltooid
verhaal van meer gelijkwaardigheid tussen mensen. Er is Vandana Shiva die
strijdt voor de rechten van boeren op hun eigen zaadteelt en die de patenten op
inheemse planten uit India aanvocht tot in de Europese rechtbanken en won. Zo
is de neemplant die al vele levens redde van barende vrouwen en pasgeborenen
weer in de handen van de rechtmatige eigenaars, de mensen die deze planten
verzorgen. En er is Amina Wadud, die als lesbische vrouw voorgaat in de moskee
en een prachtige niet-seksistische hertaling maakte van de Koran. Als u bij al
deze verhalen denkt, daar wist ik niets van, ga er dan naar op zoek. Het zijn
verhalen die geen ruimte hebben gekregen in de wereld van het grijze
midden.
