Wees verschillig en zoek het conflict op

In deze superdiverse steeds innoverende samenleving in transitie kan je er niet meer onderuit. Als we samen willen leven en werken en overleven, zullen we de confrontatie met elkaar niet meer uit de weg kunnen gaan. We hebben immers nood aan al die bronnen van wijsheid, die verschillende stemmen en ideeën, de tegendraadsheid die leidt tot creativiteit en de blikken van de pionier, de visionair, de oude wijze en het onbevangen kind.

Hoe vinden we een weg die niet leidt tot geweld, maar die ons ook niet conflictvermijdend en angstig, on-verschillig aan de kant laat staan? Als we werkelijk verschillen tussen mensen in rekening willen brengen, meer nog als een meerwaarde willen inzetten in het verder uittekenen van deze samenleving is er ook meer nodig dan de vormen van democratie die we nu kennen. Heel gebruikelijk is de meerderheidsdemocratie, waar het idee of de mening, het voorstel van een meerderheid gestemd en uitgevoerd wordt en de minderheid veronderstelt wordt zich daarbij neer te leggen. Al te vaak echter doet die minderheid dat niet. Stel jezelf maar eens de vraag wat jij doet als er boven jouw hoofd een beslissing is genomen waar je het niet mee eens bent. Samen met collega’s aan de koffiemachine eens goed vitten op de baas?, er wat sarcastische grapjes over maken?, gewoon verder doen zoals je altijd deed?, de machine laten sputteren en vertragen en zo aantonen dat het nieuwe idee niet werkt?, of staken? Het is een greep uit de reacties die we vaak zien in veranderingsprocessen. We noemen het de sabotagelijn die aan het werk gaat. Het is een vorm van inzet die mensen tonen om wat zij waardevol vinden niet zomaar verloren te zien gaan. Soms wordt het ook wel weerstand genoemd en kijken we daar vooral negatief naar, gaan dat willen ombuigen of de tijd dit laten helen. Niets is minder waar. Een veranderring is niet duurzaam als we niet stil durven staan bij de wijsheid van de minderheid.

Dit is de les die Deep Democracy ons leert. Gisteren, tijdens GoesTHing in Thee en Taart, inspirerende huiskamerbijeenkomsten, heb ik mijn inzichten, enthousiasme en eerste ervaringen met deze methode gedeeld met de deelnemers. Ik vertelde over de oorsprong van de methode, de grondleggers van dit gedachtengoed en de kundige trainers van dit moment. We experimenteerden met enkele werkvormen uit de methode. Wat deelnemers aangaven na deze bijeenkomst was “de vraag stellen alleen al naar wat de minderheid nodig heeft om mee te gaan met dit besluit, is een nieuwe en inspirerende vraag”. En hoe eenvoudig in zijn concept ook, deze vraag is inderdaad revelerend. En brengt in groepen heel wat te weeg. We gaan niet zomaar voorbij  aan mensen met een andere mening. Ook en vooral omdat we ervanuit gaan dat die mening, dat gevoel of algemener die rol ook groter is dan het individu dat de rol verwoordt. Die rol leeft in de groep en moet beluisterd worden om een kwalitatief goede beslissing te nemen. Verschillig zijn is een sleutel in dit proces. Op de loer liggen voor de li in LALALAli. De stem van de minderheid willen horen. De gestructureerde methode van Deep Democracy, ondertussen werkzaam in 20 landen, helpt ons hierbij.

Het onderliggende gedachtengoed bevat een paradigmashift in het kijken naar groepen. Als we uit de vicieuze cirkel willen breken in teams waar bv. al jaren zaken vastlopen door onderhuidse conflicten tussen mensen, als een organisatie een omslag moet maken, als we op samenlevingsniveau andere gedragingen van mensen wensen, dan heb ik in deze methode heel wat inspiratie gevonden om aan de slag te gaan met mensen, met organisaties en in het rijke weefsel van ons samenleven. Van vicieuze naar virtuoze cirkels. Door het conflict niet meer uit de weg te gaan, maar aan te gaan. En dit is zeker in het begin erg ongewoon. De methode vertrekt al van een aantal principes die ongewoon in de oren klinken: niemand heeft het monopolie op de waarheid; we gaan het conflict aan om van elkaar te leren; we blijven in verbinding met elkaar. Terecht stelde de groep gisteren de vraag of dit premissen zijn in zo’n proces  en stelden we vast dat deze premissen zeker niet in alle situaties aanwezig zijn. Denk maar aan politieke debatten, aan vechtscheidingen, aan… En zo zet het onderwijzen mij ook weer aan tot leren  - zie het oude Chinese spreekwoord: ‘Je leert door te onderwijzen’-. Ik ga me verder verdiepen in deze vraag en neem ze zeker ook mee naar de volgende Verdeep Democracy, supervisiebijeenkomsten voor practitioners van de Deep Democracy methode waar ik aan deelneem. We oefenen er de werkvormen in en verdiepen onze inzichten, vaardigheden en vooral ook houdingen.

Als facilitator van deze processen zijn drie metaskills belangrijk: neutraliteit, compassion en superluisteren. Daar haakten de deelnemers ook op aan . De drukte van deze tijd maakt dat luisteren naar elkaar erg onder druk staat. Het lijkt efficiënter om voorbij te gaan aan mensen die tegenpruttelen, een andere stem laten horen of weerbarstig zijn; niets is minder waar. Want je zet die sabotagelijn weer aan de gang. Deze metaskills zijn belangrijk voor ieder die in de samenleving zijn rol goed wil vervullen, met name zij die leidinggevende functies opnemen. Als je bereid bent te luisteren naar de meningen, gevoelens en ideeën van de mensen in je team en er echt mee aan de slag gaat, zal dat team veel beter gaan functioneren. Soms volstaat het om boven de waterlijn aan het werk te gaan, met alles wat in het bewuste van de groep aanwezig is. Dat vraagt even vertragen om daarna te versnellen en te verdiepen. Je verzetten tegen de maalstroom van het leven.  Die gedachte vinden we ook terug bij belangrijke denkers van deze tijd zoals filosofe Joke Hermsen, transitiedenker Harold Welzer, maar ook in het dagelijkse leven met slowfood en mindfullness,... Het gaat ook over aandacht, presentie, in het moment zijn.
Soms moet je onder de waterlijn duiken en de wijsheid uit de onderstroom halen waar er soms kleine vissen en grotere haaien dat werk bemoeilijken.  Daar komt de benaming ‘deep’ ook vandaan, we gaan met dieperliggende patronen bij mensen en in groepen aan de slag. Als leidinggevende is het op zo’n momenten fijn beroep te kunnen doen op een facilitator. Liefst eentje met knowhow van Deep Democracy. Een aanrader!

Ben je geprikkeld en wil je graag ook eens uitgenodigd worden op deze GoesTHing in Thee en Taartbijeenkomsten? Er zijn er nog 5 gepland in 2015. Stuur me dan een mailtje.

Ben je op zoek naar een facilitator voor een veranderingsproces of omdat er conflictstof zit in je team of organisatie, of tussen twee mensen, contacteer me dan. Ik ben Deep Democracy Practitioner en Let’s Talk practitioner –in-opleiding. We kijken en luisteren eens samen. 

Charlie en Marie

Vorige week was ik op zoek naar Hay Doun, het Armeens CultureelCentrum. Net op de avond dat er veel commotie was in Brussel naar aanleiding van huiszoekingen en arrestaties in terrorismedossiers. Bij de plaatselijke bakker wilde ik de weg vragen. Het gesprek van de avond met de aanwezige klanten ging erover dat het verschil moslims en terroristen gemaakt moest worden en ook stelde men zich de vraag of het geloof hier nu wel of niet mee te maken had. “De islam is een vredelievende godsdienst“ was de conclusie en toen wendde men de blik naar mij, “wat wenst u van ons?” en ik werd vriendelijk de weg gewezen.

Ik ging die avond luisteren naar een grande dame in de wereld van transcultureel hulpverlenen: Marie-Rose Moro. In de zaal zaten een honderdtal mensen, hulpverleners van verschillende disciplines en ook ouders en kinderen uit de Armeense gemeenschap. Marie-Rose Moro was door hen uitgenodigd en al gauw bleek hoe die link was gelegd. Na de aardbeving in Armenië werden de fysieke wonden geheeld door Artsen zonder Grenzen. De bevolking schreeuwde echter ook een nood uit voor zorg aan de wonden van het hart, het psychisch lijden. En Moro kwam ter plaatse en heeft ondertussen mensen opgeleid en een centrum uit de grond gestampt, waar het psychisch lijden van de Armeense gemeenschap een plaats krijgt, niet alleen de trauma’s na de aardbeving, maar zeker ook de trauma’s na de genocide die vaak nog generaties lang blijven doorwerken. Marie-Rose Moro's benadering gaat ervanuit dat de culturele dimensie noodzakelijk is om mensen op psychologisch vlak te ondersteunen. Tijdens de avond spraken we over de noodzaak, het waarom en hoe van de overdracht van culturele waarden en hoe ouders en kinderen dit beleefden. Marie-Rose Moro deed steeds een inbreng vanuit haar eigen praktijk en aanvullend werden er getuigenissen voorgelezen van ouders en kinderen. Mooi om horen hoe soms de woorden van Moro letterlijk in de citaten van de getuigen terugkwamen. Het was zo herkenbaar voor velen. Je voelde de emotie bij tijden zinderen door de zaal. We spraken over het belang van moedertaal als de taal van de emoties en dus ook de taal bij uitstek om je kinderen in op te voeden. Een moeder vertelde hoe ze bij de geboorte van haar eerste kind plots wiegeliedjes in het Armeens begon te zingen en hoe dit de aanleiding is geweest voor haar om taallessen te gaan volgen. Een andere interessante vraag in het kader van intercultureel opvoeden was ook of en wat je vertelt aan je kinderen over migratie. Een aandoenlijk verhaal werd verteld over een jongetje dat naar de bib gaat op zoek naar een avonturenroman. De bibliothecaris helpt hem zoeken en vinden en besluit wanneer het jongetje afscheid neemt met de woorden ‘het is geen wonder dat jij graag avonturen leest, je ouders zijn avonturiers.’ Deze bibliothecaris is voor dit jongetje een belangrijke passeur om het met de woorden van Moro te zeggen, hij is een bruggenbouwer tussen de twee werelden die het jongetje moet verenigen als hij zich als migrantenkind wil handhaven. Die positieve perceptie op het migratieverhaal van zijn ouders uit de mond van iemand die behoort tot de dominante meerderheidsgroep blijkt een kentering in het verhaal van deze hele familie. Als bibliothecaris, leerkracht, huisarts kunnen wij die rol van passeur spelen door in de ontmoeting het ouderlijk milieu en de waarden te erkennen en tegelijkertijd toegang te geven tot het nieuwe en andere. En daarin faciliteren van het loyaal zijn aan beide systemen, zodat het kind zijn eigen koers kan gaan varen.

Moro zette de avond echter in met een ander verhaal, een verhaal waar zij net even was uitgestapt: alle commotie in Parijs rond de aanslagen. Zij had als psychiater de biografieën onderzocht van de daders van de aanslagen. En haar conclusie luidde dat zij voorbeelden waren van waar het in de culturele overdracht van waarden misloopt. Ouders geven onvoldoende hun waarden door, omdat ze ofwel zelf niet klaar zijn met het verhaal van hun migratie of ten onrechte denken de kinderen daar niet mee te moeten belasten. Op school  en in de omgeving van de jongeren vindt er ook culturele overdracht plaats. Vaak andere waarden en normen dan deze die thuis worden voorgeleefd. Op zich al verwarrend, maar jongeren zijn zeer flexibel als ze zich maar ergens veilig en gehecht weten. Thuis en in de ontvangende samenleving. Aan de kant gezet op school door het watervalsysteem en op de arbeidsmarkt, keren ze zich af van de ontvangende samenleving. Ze lossen de touwtjes, beide touwtjes en gaan op zoek naar een eenvoudiger houvast. Dat vinden ze in een verhaal als dat van IS. Waar Marie-Rose Moro over zegt ‘het gaat hier niet meer om religie (want dat is iets van mensen verbindt), maar om een ideologie’. Een ideologie die hen leert 'qu'on peut tuer avec on n'est pas d'accord'.  Deze jongeren kennen hun moedertaal niet, hebben geen toegang tot de symbolische wereld van hun etnische gemeenschap. Tegelijkertijd voelen ze zich geen deel van de samenleving. Dus zoeken ze hun 'broeders' elders. Een belangrijke toevoeging voor mij toch op wat ik die week al gehoord en gezien had aan reacties.

Er is veel gezegd en geschreven over alles wat er gebeurd is de laatste dagen na de aanslag op Charlie Hebdo. Wijze woorden, maar ook veel bashing en haatpraat. Ik voeg er nog dit aan toe. Want de massale opkomst aan mensen die van zich lieten horen gaven me een dubbel gevoel. Enerzijds zag ik er een omslagpunt in, mensen die inzien dat deze samenleving in transitie is en dat we moeten leren leven met de superdiversiteit. Anderzijds vreesde ik ook wie er allemaal meeliep en hoe mensen er werkelijk over dachten. Grote verdedigers van rechten en principes zijn immers niet allemaal door hetzelfde idealisme en engagement gedreven. Er kan ook een ideologie achter schuilen van het  grote gelijk. Manifestaties werden dan ook gekleurd vanuit verschillende posities. Waar de enen opkwamen voor verdraagzaamheid en een warme samenleving, voeren anderen vooral onder de vlag van de vrije meningsuiting.

Een belangrijk recht. Vrijheid van meningsuiting houdt in dat ieder dat recht heeft op het uiten van zijn mening zolang het de ander niet schaadt. Die belangrijke toevoeging dreigen we wel eens te vergeten. Arzu Merali, Brits mensenrechtenactiviste zegt hierover: “Er is iets mis als vrije meningsuiting een exclusief instrument wordt en het gebruikt wordt om minderheden te doen zwijgen. Het moet een instrument zijn dat voor iedereen betekenisvol is. “

Zo leidt meningsvrijheid ook tot het exposeren van verschillen en sommigen van die verschillen lijken onoplosbaar. Kunnen we leven met dit verschil? Meer nog, worden we er als mensen en als samenleving wijzer van om te leven in en met verschil? Dat lijkt mij een belangrijke vraag die overblijft in dit hele gebeuren. Hoe geven we een samenleving vorm waarin mensen van elkaar verschillen alleszins in normen en gedrag en misschien ook in (de priorisering) van waarden? Met respect voor elkaar en met meer dan verdraagzaamheid, maar eerder een zorgzaamheid om elkaar. Sultan Balli, psychologe met Turkse roots, noemde het onlangs in een lezing integratietransformatie, de metamorfose die elke burger van deze samenleving moet en zal ondergaan in het licht van aanwezige verschillen tussen mensen in die samenleving. Het gaat om samen vormgeven aan een samenleving, een samenleving die van ‘ons’ is. Arzu Merali legt daar de vinger op de wonde, wanneer ze zegt: “Laat ons eerlijk zijn, geen enkele overheid stelt de vraag wat Europees burgerschap betekent als je een andere huidskleur hebt of een andere religie aanhangt dan de meerderheid.” Daar ligt een uitdaging als antwoord op wat gebeurde.

Eén van de antwoorden op het blijven dialogeren en niet gewelddadig worden terwijl we leven in verschil, heb ik gevonden in de methode Deep Democracy, beslissen met de stem van de minderheid.  Wil je daar graag meer over weten: kom dan op 28/1 naar GoesTHing in Thee en Taart, een informele huiskamerbijeenkomst waarop ik mijn inzichten, enthousiasme en eerste ervaringen met deze methode met je deel. Krijg je hier graag een uitnodiging voor: mail me dan op info@goes-thing.be.

Wintertijd

Een sprankelend begin van 2015!, dat wens ik alle lezers van deze blog. De afgelopen weken verliepen in een ander ritme door de winterse kou en de tijd van vieren met familie en vrienden. Het schrijven liep door, vooral in mijn hoofd en weinig op papier. Alhoewel...heel wat kattebelletjes op rekeningen en treinkaartjes zitten in mijn tas. Tijd om ze eens op te diepen? Een fotoverslag.

Natte sneeuwdagen, net voor Kerst. We genieten deze week van vier optredens: drie van onze dochter, eentje van Arsenal. Telkens valt me het plezier op van zingen en musiceren. De energie die het teweegbrengt bij de uitvoerders en bij de toehoorders. Arsenal vertelt in zijn voorstelling een intrigerend verhaal over hoe in Japan mensen omgaan met de shock die de tsunami er veroorzaakte niet alleen in de zee maar vooral in vele levens van mensen. Mij boeit de vraag hoe Arsenal in dit verhaal terechtkwam. Fascinerend is hoe hun muziek strookt met een de heel andere culturele setting waarin het verhaal zich afspeelt. Een  beklijvende synergie!

Regendag, Antwerpen, MuHKA: mijn kids en ik ontmoeten er Panamarenko, zijn beelden, zijn woorden en hemzelf, althans gefilmd en geïnterviewd. Wat ons bijblijft is de passie van deze man die spreekt uit zijn ogen, zijn gedreven spreken en zijn gehaast geschrift. Is hij nu wetenschapper of kunstenaar? Beide groepen bekritiseert hij. Hij doet zijn eigen ding. Vaak ook het ontwerpen van dingen die ingenieus zijn en vooral niet werken. Hij is zelf het trotst op zijn kiekens, één van zijn laatste creaties "Gewoon omdat ze kieken zijn".

Zonnige winterdag, Oostende, de Zee: een tentoonstelling en hommage aan Jan Hoet op diverse locaties in Oostende. Onze eerste stopplaats is aan de mosselpot. En meteen duiken de vragen op van onze kritische pubers, die we al veel te vroeg naar hun zin uit hun bed haalden voor een dagje (Mu)Zee. Is dit nu kunst? Waarom wordt iets kunst of niet? En samen komen we tot de conclusie dat het verschil maken als kunstenaar zit in het originele idee, in iets voor de eerste keer op een heel andere manier doen. Een meteen gaan de puberbreinen aan de slag met hoe zij een verschil kunnen maken en hun naam zouden kunnen vestigen in de annalen van de geschiedenis. Even snel komt het inzicht dat het dus toch niet zo simpel is, die kunst. We staan vol bewondering te kijken naar het kunstwerk maar ook het artisanale meesterwerk van Wim Delvoye, Nautilus.

Een heerlijke strandwandeling  brengt ons nog in de Thermae Palace en het Ensorhuis waar we heel wat pareltjes ontdekken en vooral ook de verschillen ontdekken in wat we mooi, leuk, interessant vinden en hoe we daar naar kijken en mee omgaan. Terwijl de zon al daalt achter de skyline van Oostende, nemen we het overzetbootje, op weg naar een locatie in de Volvogarage die net iets te ver stappen blijkt. Zo komen we wel terecht in de oude visserijgebouwen. Waar prachtige foto's hangen van de verweerde gezichten van oude vissers. We worden er even stil van.

En de foto van deze meneer is mee naar huis gegaan. Pascale Marthine Tayou maakte speciaal voor deze tentoonstelling 3 werken. Eén ervan is getiteld 'Gentse strop'. De van oorsprong Kameroenese kunstenaar houdt zich bezig in zijn werken met het thema identiteit. Hij creëert installaties waarin hij sociale werkelijkheid mixt met elementen uit oude volksculturen. Hij woont en werkt in België, meer bepaald in Gent. Net als Jan Hoet, beschouwt hij zichzelf als een echte -ingeweken-Gentenaar. Deze affiche met een verwijzing naar de Gentse stroppendragers probeert hij te verspreiden over heel Oostende. En dus ook aan een Mechelse muur prijkt hij ondertussen.



Met dank aan mijn gezin voor de foto's en gedeelde ervaringen en impressies!