Ursulinen Mechelen verbiedt het dragen van lange rokken of jurken. Los van wat het verhaal is en waarom de school dit doet, wil ik even een bedenking uiten. Vooral vanuit het vrouwzijn in deze superdiverse samenleving. Op één of andere manier zijn het steeds de vrouwen die gedisciplineerd moeten worden en dan nog via uiterlijke tekenen. Wat een vrouw draagt als kledij: van hoofd tot voeten, lees van hoofddoek tot lange rok, wordt met argwaan bekeken. En becommentarieerd, vooral door mannen met macht. ‘Het persoonlijke wordt politiek’, is een uitspraak van de tweede feministische golf en wat betreft dit onderwerp meer dan waar. Door hun kleding geven vrouwen aan te behoren tot bepaalde gemeenschappen en groepen en maken ze een maatschappelijk statement. In deze geseculariseerde samenleving zou je zo de bedekkende kleding kunnen zien als een opkomen voor het recht op een geloof, op religie. Het kan ook gelezen worden als een oordeel op de nietsonziende ontblootte samenleving, waar vrouwen aan de blikken van mannen worden overgeleverd. Zo zijn er vele lezingen mogelijk. Ook Chia Longman geeft in haar publicaties aan dat kleding een duidelijk facet vormt van maatschappelijke normering. Wat een vrouw denkt is van weinig belang, wat ze draagt des te meer. Maar wat ik me in essentie afvraag is…
Waarom is er veel minder een debat in de samenleving en dus
ook op scholen over de uiterlijke tekenen die jongens en mannen dragen? Hoe zij
zich kenbaar maken als al dan niet gelovige? Via het disciplineren van vrouwen
willen we integratie van (toekomstige) kinderen bewerkstelligen. En vervang het
woord integratie hierbij maar door assimilatie. Het is een veelgebruikte strategie.
Wereldwijd en doorheen de geschiedenis zijn het steeds vrouwen die worden
ingezet om de strijd van een bepaalde groep voor een bepaald samenlevingsmodel
te winnen. Agressie vanuit de machodominante samenlevingen wordt daarbij niet
geschuwd. In Congo worden vrouwen ingezet als oorlogswapen, in de Middeleeuwen verbrandde
men heksen, vaak vrouwen die mondig opkwamen voor hun rechten of die de tijd vooruit waren met hun
kennis. En nu denk je waarschijnlijk,
hoe durft ze dit te vergelijken? Door de dialoog met mijn studenten en het
leren kennen van hun betekenisgeving , weet ik dat deze ‘beschaafde’ actie ook
kwetst, ook mensen- en vrouwenrechten schendt. En ook al zijn er verdomd goede argumenten om
geen lange rok te hoeven dragen zelfs vanuit het geloof en zijn er terecht veiligheidsredenen
vanuit de school om de rok te verbieden, in essentie gaat het hier om iets
anders. De angst voor het vreemde en het vreemde beteugelen. En wie is echt de
vreemde?? Ja, de vrouw en nu dus de vrouw met een kleurtje.
Vanuit het feminisme kunnen we ook iets leren over de
verhouding tussen minderheden en de dominante cultuur. Luce Irigaray trekt de lijn door van de verhouding
tussen man en vrouw naar de verhoudingen in een superdiverse samenleving. “To
open a place for the other, for a world different from ours, from the inside of
our tradition, is the first and the most difficult multicultural gesture.”De
spanning tussen intimiteit en elkaar vreemd zijn is wat de verhouding tussen
man en vrouw kenmerkt, maar ook de verhouding tussen de minderheden en de
dominante cultuur in een samenleving. Het is de voortdurende balans tussen erkennen
van gelijkheid - we zijn allemaal mensen, allemaal divers - en het werkelijk plaats geven aan verschil. Eén
van Irigarays boeken heet ‘Democracy begins between Two’. Voor haar is de basis
van democratische verhoudingen het omgaan met gelijkheid en andersheid tussen
de seksen.
Durre Ahmad, een Jungiaans psychologe uit Pakistan die ik
een aantal keren mocht beluisteren, betoogde steeds dat de disciplinering van
vrouwen een teken aan de wand is dat een samenleving niet overweg kan met anderszijn en verschil. Vanuit haar buitenstaandersblik (al 15 jaar
bezoekt ze Vlaanderen) zegt ze het volgende: er bestaat een onvermogen ‘to bear
mystery’: in deze zo op ratio gerichte samenleving, waar de wetenschap heilig
wordt verklaard, hebben we het heel moeilijk met wat wij noemen
‘irrationaliteit’, emoties, geloof, transcendentie. De starre houding tegenover
de hoofddoek is daar voor haar een voorbeeld van. Hoewel zij zelf een zeer
liberale visie aanhangt als moslima op vlak van uiterlijke tekenen – waarmee ik
niets zeg over de diepte van haar geloof – vindt zij dat het gesprek over de
hoofddoek fundamenteel een gesprek tussen vrouwen moet zijn die de hoofddoek al
dan niet dragen. De manier waarop er nu over hen beslist wordt, wakkert de
invloed van bepaalde strekkingen binnen de islam die een meer
fundamentalistischer visie vertegenwoordigen alleen maar aan. “Wat je aandacht
geeft, groeit’, zegt David Cooperrider in de benadering van Apprecative Inquiry
en het is precies wat er gebeurd is met de hoofddoek. ‘Wij’ hebben er een probleem
van gemaakt en het probleem is alleen maar groter geworden. Bovendien voegt zij
toe dat in elke samenleving het steeds het feminiene is dat de zondebok is.
Daarom is de hoofddoek een symbooldossier.
Vaak zijn het net die meisjes die goed studeren, die een
toekomstbeeld hebben, die op hun eigenwijze manier emanciperen, die beteugeld
worden. Emanciperen via het geloof, ja, en dat zijn we niet(meer) gewend. Vanuit
een keuze om een zelf te ontwikkelen in verbinding met een gemeenschap; ook
iets waar we in deze op autonomiegerichte samenleving maar moeilijk bij kunnen.
Als we deze jonge vrouwen voortdurend het gevoel geven dat ze geviseerd worden,
gediscrimineerd en buitengesloten, wat hebben we dan bereikt?
‘Er zijn vele wegen naar emancipatie’, zei Anja Meulenbelteens. Ik denk dat er ook vele wegen naar integratie zijn. Zeker voor vrouwen . En
zouden we niet beter bezig zijn met kansen te scheppen op sociaal-economisch vlak
en talenten te stimuleren bij deze jonge
moslima’s dan hen te herleiden tot steeds maar weerkerende doek- en vlies discussies? Als we echt om hun toekomst geven, geef hen
dan het recht op het vormgeven van hun eigen toekomst!
