Universal Design for Learning is het nieuwe modewoord om in het (hoger) onderwijs ervoor te zorgen dat ook studenten met leerstoornissen, ontwikkelingsstoornissen of een handicap voluit kunnen participeren. Sleutel om anders na te gaan denken dan in termen van aangepast of buitengewoon onderwijs, maar wel in termen van "onderwijs voor allen" is, zo leerde ik afgelopen week, tijdens het symposium van CODE, het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap (IVRPH), dat al door zeer veel landen is geratificeerd. Misschien is het wel één van de meest geratificeerde verdragen. En vermits België ook tekende, is het nu aan de onderwijsinstellingen en natuurlijk het onderwijsbeleid om de trein in gang te zetten. Niet dat er al heel veel gebeurde, maar vaak ging het om wat men noemt redelijke aanpassingen. En dat is soms ook waar het schoentje wringt. In onderzoek is nu immers ook vastgesteld dat ondanks alle inspanningen, ook naar sensibilisering, de attitudes van docenten en medestudenten tegenover studenten met een beperking of "een etiket", eerder koel blijven om niet te zeggen soms zelf negatief zijn. En dat is toch een probleem. Zou het kunnen dat we hier de vergelijking mogen trekken met een beleid van positieve discriminatie, wat redelijke aanpassingen in feite vaak zijn? Toen men meer gendergelijkheid wilde bekomen via aanpassingen aan bv. werving-en selectieprocedures werden vrouwen haast verdacht en werden ze zeker niet als vol beschouwd. Op de werkvloer veranderde er ook weinig waardoor vrouwen soms even snel binnen als weer buiten waren. Seksistische praat is op sommige werkvloeren jammer genoeg nog steeds schering en inslag. Ik denk dat elk uitzonderingsbeleid negatieve attitudes in de hand werkt. Inclusieve manieren van denken en handelen oogsten eerder positieve attitudes, omdat ze een beleid en een praktijk voorstaan die voor iedereen voordelen oplevert. Dit zien we op vele werkvloeren alleszins toch.
Maar terug naar UDL, of wat eigenlijk een pleidooi voor inclusief onderwijs is. Men stapt af van de uitzonderingen en van de focus op de persoon met de beperking, maar bekijkt waar de omgeving kan aangepast worden vaak tot nut van iedereen die daarin functioneert. Wat afwijkt van de norm wordt de nieuwe standaard. Ethisch is dit een veel gezondere keuze, maar ook economisch blijkt dat meteen kiezen voor UDL tot 30% besparing kan opleveren in vergelijking met aanpassingen later. Het gaat over: brailletekens op liftknopjes, een hellend vlak ipv trappen in de centrale inkomhal, grotere letters op examenbladen, overal en altijd je spellingcorrector mogen inzetten,... En toch denk ik dat er hier iets vergeten wordt. Net zoals we eerst zagen dat voor mensen met een handicap er eerst buitengewoon onderwijs, daarna redelijke aanpassingen en nu dus inclusief onderwijs is/komt, zien we diezelfde tendenzen ook als het over etnisch-culturele verschillen gaat. Ook daar startte het met aparte scholen voor bv. toentertijds de kinderen van de Italiaanse en Griekse mijnwerkers. Nu nog kennen we witte en zwarte scholen. Ondertussen zijn er scholen die redelijke aanpassingen hebben ingevoerd, soms noodgedwongen, om tegemoet te komen aan de specifieke vragen/wensen van hun leerlingen van vreemde origine en hun ouders: men voert speciale toeleidingsprogramma's, men serveert halal in de refter, men voert een tolk aan op ouderavonden, er is extra Nederlands in de OKANklasssen en huiswerkbegeleiding op school of door vrijwilligers. En dit zijn vooruitstrevende scholen die al deze zaken al ondernemen. Maar een echt meerstemmige school krijgen we hier niet mee. In zo'n school zou de meerwaarde van verschil moeten gevierd worden. Daar verandert inhoud en vorm van het onderwijs doordat de bevolking verandert. Daar krijgt iedereen niet alleen gelijke onderwijskansen, maar eveneens kan ieder zijn haar talent benutten door een eigen koers te varen in overeenstemming met een visie die door allen wordt gedragen. Daar wordt diversiteit een weldaad voor iedereen. Het geeft ons immers de noodzaak aan om ons onderwijssysteem fundamenteel te herdenken. In de richting van echt leerling-en studentgericht onderwijs. Dit is het toekomstbeeld waaraan scholen vandaag de dag zouden moeten kunnen werken. Maar door nu alleen de focus te leggen op de I van inclusief, dreigen we de I van intercultureel onderwijs weer even achteruit te schuiven. Kan het voor één keertje niet eens en-en zijn ipv of-of. In de geest van het kruispuntdenken ook. Want veel van onze leerlingen zijn trouwens niet het één of het ander maar zijn hun eigen unieke mix. Met als belangrijke kanttekening dat wat nu voor personen met een handicap een recht is door bovengenoemd verdrag - en als dusdanig zo ook kan afgedwongen worden als dat moet-, nog niet gezien wordt als een recht als we het over etnisch-culturele diversiteit hebben. We garanderen dan wel recht op onderwijs - en zelfs dat is niet sluitend in België- maar goed-voor-allen onderwijs zeker niet. Bovendien vrees ik dat we anders na de noodzakelijke attitudeverandering naar studenten met een beperking toe, we opnieuw gaan investeren in attitudeverandering naar studenten van vreemde origine. Of zijn 'ze' tegen die tijd als zo 'ons' geworden, dat het helemaal niet meer nodig is? Dat geloof ik niet. Verschil zal er altijd zijn, maar Universal Design for Learning biedt ons tools om met die uitdagingen om te gaan. Alleen wordt het nu niet doordacht ingezet om beide I's waar te maken. Een hedendaagse school is inclusief en intercultureel: I²
Fanny
