De cijfers rond racisme en vreemdelingenhaat die vorige week nieuws werden toen de cijfers van de Vlaamse Migratie- en Integratiemonitor voorgesteld werden, troffen me erg. Bijna dagelijks ben ik door mijn werk met 'het thema' bezig. En samen met mij een heel legertje diversiteitswerkers, in zeer verschillende functies. Met de stille hoop jezelf op een dag overbodig te maken. Op zo'n hoopvolle dag sta ik vaak op het het idee dat we natuurlijk een levenslang werk hebben aan een goede interpersoonlijke communicatie - want ik ken niemand die daar expert in is, om het maar eens in competentietermen te zeggen. Dan relativeer ik het aandeel cultuur. Maar in confrontatie met deze cijfers, denk ik wel dat we over cultuur moeten spreken. Een dan zeker niet 'over' de cultuur van 'de ander', maar juist 'in' de eigen cultuur duiken. Zoals Hans Muys bijvoorbeeld in zijn reactie op die cijfers een dag later in De Morgen duidelijk de koppeling maakt tussen deze cijfers en de hoge onzekerheidsvermijding in Vlaanderen. Of zoals Rachida Lamrabet het mooi verwoordt in haar artikel over het rouwproces van Vlaanderen, het ingebeelde Vlaanderen dat nooit realiteit is geweest.
Ook om een tweede reden troffen die cijfers me. Ik ben immers ook allochtoon in de ruime defintie. En in elk geval anders, geen typische Vlaming volgens het Bourgeoisrecept. Ik sta niet onmidelllijk op als de wekker afgaat, bij mij kan je binnenwandelen zonder afspraak, mijn kinderen spelen graag op straat,... Dat is alvast duidelijk. De cijfers treffen omdat ze veelzeggend zijn over hoe met andersen wordt omgegaan in de samenleving. En daar hebben zeer veel mensen last van. De verkrampte houding waarmee wordt geoordeeld over wat kan/niet kan, wat aanvaardbaar is, wat normaal is, speelt zich elke dag af op werkvloeren, in treinen, aan de kassa van de supermarkt. De blikken die mensen uitwisselen zitten vol superioriteit en vol angst. Hoe is het zover gekomen? Voorname bronnen liggen natuurlijk in onze eigen cultuurgeschiedenis: onverwerkte trauma's van wereldoorlogen, van onderdrukking van een volk, van repressie door de Katholieke Kerk, van weinig opleiding en studie. Marc Colpaert kan er uren over vertellen. Blijkbaar dragen we dit intergenerationeel mee. Al is er wel een duidelijk verschil bij deze cijfers: hoe ouder de Vlaming, hoe negatiever zijn houding; er zit dus ook een aspect aan van 'gewenning' of van 'tijd heelt de wonden'? En ook scholing speelt een rol. Via vorming en training proberen we hieraan te werken en daar zijn soms echte 'chocs interculturelles' voor nodig (zoals Margalit Cohen-Emerique deze ervaringsgerichte oefeningen en besprekingen van cases noemt).
Vorige week begeleidde ik een groep van 85 studenten, die zelf in hun samenstelling erg divers waren, tijdens een interculturele belevingsweek. De week bevatte enkele klassiekers: een moskeebezoek, wandelingen met Antwerpen Averechts, Kwinkslag spelen; we bekeken het groot racisme experiment in NL, maar deden ook een confronterende oefening in anders-zijn. Wat mij erg opviel was dat het voor sommigen de eerste keer was dat ze tijdens deze activiteiten met een medestudent durfden praten over cultuurverschillen: zichtbare, zoals het dragen van een hoofddoek of minder zichtbare, de opvoeding in je gezin van herkomst. Vaak waren dit zeer gevoelige gesprekken. En dat raakte diep. En werkte erkennend en waarderend. En zorgde ervoor dat de bezoeken in de stad een stapje verdergingen, want de uitwisseling tussen elkaar maakte de uitwisseling met andersen opener. Met een groter respect werd er geluisterd; de botsingen werden minder uit de weg gegaan. In de evaluaties achteraf brachten vele studenten aan dat ze het gevoel hadden anders naar elkaar en de hen omringende samenleving te kijken, dat ze tevoren geen weet hadden van de belevingen van je echt anders te voelen tot en met gediscrimineerd te worden. Tijdens deze lesweek kwam Sultan Balli ook spreken. Zij bracht het begrip aan 'integratie-transformatie': een oproep om aan integratie te werken bij alle burgers die deel uitmaken van deze samenleving. Iedereen moet zijn plekje vinden in deze superdiversiteit. De opleidingsweek heeft me opnieuw doen beseffen dat de tijd gekomen is om daaraan te werken liefst in etnisch-cultureel heterogene groepen zodat de dialoog alvast daar kan starten.
Want wie deze cijfers echt in het gezicht gekregen heeft zijn natuurlijk de mensen die zichtbaar anders zijn en over het wie het voornamelijk gaat. Mijn zusters, moslima's, bijvoorbeeld of mijn 2 allochtone collega's die de week mee-begeleidden of de sterke vrouwen uit het prachtige boek (annex tentoonstelling in Museum M) "Ik kom van ver". Hen wil ik oproepen om te durven spreken over wat hen bezighoudt, over hoe ze zich voelen, wat ze meemaken, hoe ze bijdragen aan deze samenleving. Alleen een dialoog waarin we elkaar ontmoeten als mensen kan kentering brengen. En laat ons misschien de cijfers bekijken met het glas halfvol: al 60% van de Vlamingen beschouwt de aanwezigheid van verschillende culturen als een verrijking van onze samenleving. Op naar de 100%!
