Waartoe een groep in staat is

Graag breng ik jullie het waardecreatieverhaal over een lerend netwerk dat ik in opdracht van Het Punt (Steunpunt vrijwilligerswerk Brussel) mocht begeleiden. Van september tot februari gingen we samen op weg. Hieronder vind je het verhaal in 4 beelden en veel woorden. Een verhaal van waar een groep toe in staat is.

En zo kwamen ze bijeen, elk met zijn eigen verhaal en zijn eigen noden. Met de wil en de wens te leren van elkaar en expertise te vergaren. Van in het begin wilden zij veel en alles. Als sponsen die alles wilden opzuigen en elders wat droog is nat maken. Het leren was er in het hier en nu van de groep, maar vertaalde zich voortdurend naar het daar en dan van de organisatie. En er werd veel gepraat en uitgewisseld, soms te lang, te anekdotisch of te persoonlijk en vaak met het gevoel dat het te snel ging, te kort was. De vragen bleven komen en mondjesmaat ook modellen en kaders, die kunnen helpen te zien wat mogelijk is of anders kan.

Deze tools werkten als een spiegel voor de organisatie waar zij werken, en voor zichzelf. Alles wat geleerd werd was nieuw, nuttig en haalbaar zowel op persoonlijk en taakgericht vlak voor wie in het lerend netwerk zat, als ook voor de organisaties waar zijn deel van uitmaken. Ze leerden op taakgericht vlak heel wat nieuwe dingen van flexivol tot ijsbergen over de aanpak van diversiteitsvraagstukken en hoe je een gesprek op voeten kan doen. Dat nodigt uit om met deze tools verder aan de slag te gaan, erop te kauwen en ze in te masseren in je organisatie. Zij leerden op persoonlijk vlak over zichzelf en hun plek en rol in de organisatie. Soms leidde dat tot afscheid, soms tot een betere positionering en alleszins tot een verandering van mindset, van hoe je in dit werkveld staat. De mystery shoppers zorgden ervoor dat ook de groep zelf die spiegel kon zijn.

Gewapend met de tools en gesterkt door de spiegel die hen was voorgehouden, stonden ze nu sterker in hun schoenen om te gaan doen wat zij willen doen. Er is immers nog heel wat werk aan de winkel in hun organisaties en tegelijkertijd is er ook het besef dat er al heel wat aan het bewegen is. Praktijkverhalen zijn daarin een leidraad, good practices én successful failures. Zo leerden ze zoeken naar een draagvlak in hun eigen organisatie. En zo leerden ze ook zichzelf en elkaar dragen. Ze beseften ze dat ze terechtgekomen waren in een groep van ware medestanders!

En nu is het tijd om te gaan: aan het einde van de rit is er veel werklust, de wil om te gaan toepassen, wat in de mindset gegroeid is: een inclusievere manier van denken en doen, een droom om in BXL meer mensen mee te nemen op het pad. Een web is gesponnen van nieuwe contacten en ideeën om nieuwe contacten uit te bouwen in deze zo veelzijdige stad. Er wordt gebroed op een heleboel ideeën. De oorspronkelijke doelen zijn verschoven en zoeken nu hun weg naar nieuwe projecten, met steeds die vraag in het achterhoofd: wat kan mijn bijdrage zijn aan deze wereld? De paardebloem in bloei strooit zijn zaadjes uit… benieuwd wat daar uit zal groeien…

Dit verhaal toont wat een lerend netwerk kan opbrengen en ook wat het niet is. Deze groep jonge mensen had misschien ook nog wel een grote nood aan vorming over dit thema. Het samen zoeken is een andere manier om tot kennis te komen, soms wat moeizamer maar wel steeds dichtbij de alledaagse praktijk. Een praktijk die me nog steeds zo vertrouwd is: het werken met vrijwilligers. Heel leuk om daar weer eens intensief mee bezig geweest te zijn. Ik ben ook heel benieuwd naar het product dat uit dit lerend netwerk zal komen: praktijkverhalen gekoppeld aan concrete tools waar ook anderen uit kunnen leren! En Deep Democracy zal er ook in aanwezig zijn, want in deze groep maakten we uitgebreid gebruik van de tools :-) En dat verdiepte de onderlinge relaties in de groep zeker! Er ontstond een SAMEN.

En waarde creëren we vooral samen. Daarom werk ik ook zo graag met groepen en teams. De letters van TEAM kan je immers zo invullen:  Together Everyone Achieves More!

Benieuwd naar wat een lerend netwerk jouw team of organisatie kan bijbrengen: contacteer me op info@goes-thing.be.

Waarom die roep naar een sterke leider?

Laat ons eens naar de samenleving kijken als naar een groep. En ik haal er even een oud model bij, dat van Tuckman. Hij zegt dat een groep steeds bepaalde fasen door moet voor ze een goed werkend team kan worden. De eerste fase is de honeymoonfase, de forming, de fase van elkaar leren kennen, mekaars geweldige kanten zien, alles loopt prima en soms loop je zelfs op wolkjes. Maar dan begint het echte werk. De storm komt op. De groep geraakt in hevig weer: er ontstaat discussie, mensen dreigen de groep te verlaten, het wordt soms onduidelijk waar we naartoe gaan en hoe dit zal aflopen. De stormingfase kenmerkt zich door een hoog niveau van chaos en gevoelens van onzekerheid, frustratie en ongeduld. Als de storm weer gaat liggen en mensen hebben hun verantwoordelijkheid opgenomen voor zichzelf en voor elkaar, voor de resultaten én voor de relaties, dan kan er een fase inzetten van norming: er ontstaan nieuwe regels en afspraken en vervolgens performing: we kunnen goed met elkaar samenwerken, de groep versnelt zelfs haar activiteiten en iedereen werkt op zijn maximale capaciteit.

Als we dit plaatje op onze samenleving vandaag zetten is het duidelijk dat we in de stormfase zitten. De uitdagingen zijn levensgroot en levensbedreigend zelfs. Ik noem er twee die het voortbestaan van onze planeet aantasten als we er niet mee leren omgaan: migratie en de klimaatopwarming. Het zijn uitdagingen die soms zelfs in ‘storm’taal gevat worden: overspoeld worden door migranten, het water staat ons aan de lippen, hoogtij(d) voor klimaatactie, vluchtelingentsunami,...

In het oog van een storm voelen mensen zich bedreigd, onzeker en is het in zekere zin ook ieder voor zich, redden wie zich redden kan. En dan staat er ineens een sterke leider op die zegt: langs hier, dit is de weg, ik ga jullie redden. En zelfs als die leider dan alles is wat jij niet bent, zelfs als je het niet helemaal eens bent, is op een bepaald moment ‘een’ uitweg belangrijker dan welke uitweg. In plaats van je eigen verantwoordelijkheid op te nemen, je eigen leider te zijn, kan je je karretje aan iemand anders hangen. Dat geeft een (soms vals) gevoel van veiligheid en zekerheid. Het is comfortabeler, want we kennen het. Het appelleert aan oude patronen  uit onze samenleving, de ‘goede oude (feodale!) tijd’.

En sterke leiders vervullen ook een emotionele behoefte. Zij triggeren de hoax (broodjeaapverhaal) dat jij niet je emoties controleert maar dat anderen dat doen (“jij zorgt ervoor dat ik me ... voel”). In werkelijkheid is dat niet zo. Denk maar even na: als we met 300 mensen naar dezelfde film gaan, krijgen we wel dezelfde emotionele stimuli aangeboden, maar we reageren toch allemaal verschillend: de ene huilt tranen met tuiten terwijl de ander er onbewogen bij zit, iemand vindt het de beste film ooit terwijl iemand anders het maar niks vindt. Er komen emoties bij ons op waar we ons tevoren misschien nog niet bewust van waren, maar dat wil niet zeggen dat we er niet verantwoordelijk voor zijn, dat we een keuze hebben en dat dit kan veranderen. Dat vraagt soms lef en moed, durven in de spiegel kijken, werken aan jezelf. In de samenleving vandaag de dag is er niet veel ruimte voor emoties en staan we soms veraf van wat we echt voelen, wat onze emotionele behoeftes zijn. Telkens wanneer we in Deep Democracy-sessies de vraag stellen ‘Wat heb je nodig om mee te kunnen gaan?’ merk ik dat mensen snel zeggen ‘niets hoor’ en willen dat die aandacht op hen zo snel mogelijk weer ophoudt. Toch merken ze later bij zichzelf op dat iets hen in de weg zit om mee te kunnen gaan in een beslissing. En terecht, want zij zijn de dragers van de wijsheid van de minderheid, misschien nog onbewust. 

De sterke leider doet het anders: hij neemt in jouw plaats de beslissingen, hij controleert jouw emoties. Hij neemt je emotionele noden mee in een sterk verhaal, hij belooft dat je je beter zal gaan voelen als je hem volgt. Dat is een grote verleiding vandaag. Willen we dit? Willoze poppen zijn? Sommigen doen ons graag geloven dat het zelfs voor onze bestwil is als we het ons wat minder zouden aantrekken, niet teveel piekeren over deze of gene beslissing, ons laten leiden,...

De sleutel tot verandering is dus dat mensen hun eigen leiderschap gaan opnemen over hun emoties, ideeën en wat zij willen doen in deze wereld. Het alternatief bestaat erin niet langer je gevoelens, dromen, hoop en wensen te projecteren op een sterke leider of op andere gemarginaliseerde groepen, maar zelf de uitdaging aan te gaan. In de chaos vandaag zijn er zeker sporen van mensen die deze weg bewandelen, een weg van vernieuwing en hoop. Denk maar aan de vele protestmarsen van de vrouwen met de roze mutsen op, aan de burgerinitiatieven die een grote aanhang kennen, aan zelfsturende teams op werkvloeren, aan coöperatieve bewegingen en bedrijven,... zij groeien... tegelijk met de groei en dreiging van steeds meer dictatoriale en autocratische leiders.

Vanuit Deep Democracy willen we mensen versterken in het opnemen van eigen leiderschap, in het terugnemen van projecties op een leider en zelf authentieke keuzes maken. Het is zeker niet de meest evidente weg en een trage weg soms, maar wel de meest duurzame op termijn. En ze vertrekt vanuit een diep respect voor alles wat leeft op onze planeet. Dat kunnen we niet zeggen van het snelle en brute antwoord dat de ‘sterke leiders’ ons op dit moment bieden. Hun antwoorden komen vaak ten goede aan een elite, al laten ze uitschijnen ‘het volk’ te dienen.

Ik hoor veel mensen bv. zeggen over Trump: hij heeft de stem van de minderheid gehoord en begrepen. Ik ben het daar niet helemaal mee eens. Hij heeft de stem van mensen die zich onderdrukt en genegeerd voelen gebruikt en opnieuw misbruikt voor zijn eigen gewin. Heeft hij werkelijk geluisterd naar wat zij vertellen, naar waar zij van dromen, wie zij willen zijn of heeft hij alleen hun misnoegen, ontevredenheid en onzekerheid geprojecteerd op de tegenstander in de hoop zo hun stemmen te winnen. Als iemand kan aangewezen worden als de schuldige voor al jouw leed (“jij hebt mij dit aangedaan”) dan is diegene die je dat vertelt misschien je redder wel? Dat is een ziekmakende psychologische strategie, waar vooral mensen gevoelig aan zijn die in deze samenleving het slachtoffer zijn van publiek misbruik of publieke verwaarlozing.

Mindell geeft een lijst van voorbeelden van wat hij bedoelt met ‘public abuse’:

• Het gebeurt bij familiebijeenkomsten waar er op sommige mensen wordt neergekeken omdat ze niet beantwoorden aan de vaak onuitgesproken (familie)norm.
• Het gebeurt in scholen die kinderen op de vingers tikken omdat ze de regels niet volgen, die alleen meerderheidswaarden en geschiedenis onderwijzen en bepaalde communicatiestijlen handhaven zonder het verschil op te merken.
• Het gebeurt in bedrijven die economisch succesvol zijn op kap van het milieu, minderheidsgroepen en de noden van individuele werkers.
• Het gebeurt in openbare diensten, zoals de politie, die minderheidsgroepen lastigvallen.
• Het gebeurt in de kranten die bepaalde informatie niet brengen over gemarginaliseerde groepen.
• Het gebeurt in de media die óf minderheidsgroepen met negatieve stereotypen beladen alsof ze allemaal criminelen of onbetrouwbare werknemers zijn óf die minderheden negeren en alleen reflecteren over het leven van de dominante groep.
• Het gebeurt door banken die de midden- en hogere klassen en hun zaakjes bevoordelen en steunen.
• Het gebeurt door religieuze groepen die zondaars willen straffen of niet-leden zich slecht laten voelen omdat ze geen enkele kans zouden hebben op bevrijding.
• Het gebeurt in de medische zorg waar de gevoelens van patiënten genegeerd worden.
• Het gebeurt in de psychologie die claimt dat bepaalde gemoedstoestanden losstaan van wat er in de samenleving gebeurt en die mensen met andere denkbeelden ziek of gek verklaart.

Deze lijst zou nog veel langer kunnen zijn. Wat Mindell vooral wil aantonen is dat als we ons niet bewust zijn van hoe macht werkt en hoe onbewust een bepaalde rangorde tussen groepen bepaalde mensen onderdrukt, begrippen als vrijheid en gelijkheid holle woorden blijven. We kunnen maar werken aan vrijheid en gelijkheid, aan mensenrechten als we ons bewustworden van onze eigen geprivilegieerde positie en erkennen dat dit voor anderen niet het geval is. Dat de samenleving gebouwd is op het horen van de stem van een welbepaalde groep. Een democratische samenleving zegt al snel dat dit voor hen niet het geval is. Juist de mythe van de meerderheidsdemocratie zorgt ervoor dat sterke leiders een grote aanhang krijgen. Mindell zegt het zo: “Democratic societies that believe they have a policy of nonagression are guilty of public abuse.” Hij pleit voor oorlog! Als we niet met elkaar het debat en zelfs het conflict aangaan, kunnen we geen gezonde samenlevingen worden. 

Ook als facilitatoren, leiders, leerkrachten en sociaal werkers staan we hier niet buiten. We kunnen daders zijn van publiek misbruik. Of we zijn zelf slachtoffers of staan naast slachtoffers. Vandaaruit willen we soms zorgen voor mensen die gekwetst zijn, willen we hen beschermen. En dan dekken we soms het conflict of de spanning toe, brengen we vooral een boodschap van harmonie. Helpen we mensen daarmee? Ik denk het niet. Deep Democracy breekt een lans om álle stemmen te kunnen horen, dat álle stemmen aanwezig zijn. Daarom is het soms nodig om die stemmen te laten horen die er niet zijn in een discussie, zodat ze kunnen uitspelen, met elkaar in conflict kunnen gaan. Dit is een pleidooi om niet alleen te praten onder gelijkgezinden, om niet alleen politiek correct te spreken over wat je ziet gebeuren, maar om tegenspraak actief op te zoeken. Onszelf te confronteren met de minderheidsstem die ook in onszelf aanwezig is of je stem te laten horen want als lid van de meerderheidsgroep ben jij soms ook een minderheid, ben jij soms ook anders. Het is een oproep om je uit te spreken!

Ik kom net van een training interculturele communicatie voor ambtenaren. In de evaluatie vielen me twee zaken op. De groep apprecieerde het enorm dat mensen niet de schijn hadden opgehouden maar echt met elkaar in gesprek waren gegaan, alle kanten durfden op tafel gooien en ook persoonlijk hadden gedeeld. En mensen gaven ook aan dat als we op die manier met elkaar in gesprek gaan een cursus interculturele communicatie veel meer wordt, het wordt leren over het leven zelf. We worden als mens aangesproken. En we stellen onszelf de vraag: wat ga ik doen? Hoe denk ik hierover? Wat kan mijn bijdrage zijn aan deze wereld? We worden bewust en nemen onze verantwoordelijkheid voor onszelf en voor de ander. Respect is dan geen loos woord, geen synoniem voor passieve verdraagzaamheid, maar het is echte zorgzaamheid. En is dat niet precies wat échte leiders doen voor hun team, hun gemeenschap, hun volk: zorg dragen dat alle stemmen gehoord worden, dat alle stemmen er mogen zijn!