Een mooie zomeravond in de tuin van de Wereldwinkel met een zeer
diverse groep van mensen. Durre Ahmad was onze gast op Thee en Taart gisteren. Zij nam ons mee naar de wortels van radicalisering
door drie verhalen te vertellen. Daarbij verwees ze naar de mooie
TEDconferentie van Chimamanda Ngozie Adichie ‘The danger of a single story’.
‘Haar’ verhaal begon bij haar kindertijd in Pakistan, nog
voor de Koude Oorlog uitbrak. Waar zij schoolliep bij de zusters en de bijbel
een deel van haar leven was terwijl zij diepgelovige moslimouders had. In dat
Pakistan was er een diversiteit aan levensbeschouwingen: zoroasters, boeddhisten,
soennieten en sjiieten, christenen leefden er samen. Religie was geen
conflictstof. Waar Pakistan wel in meegezogen werd, was een conflict waar zij
misschien erg weinig mee te maken hadden, maar dat de volgende generaties enorm
zal tekenen. Allen verenigden zich om het communisme buitenspel te zetten. Zo
kwam bijvoorbeeld Bin Laden op het toneel en vele anderen die nu trekkers zijn
van jihads en destijds getraind en bewapend werden door de VS. Dat is het
geopolitieke verhaal. Dat psychologische wonden nalaat. De oorlog veranderde
het leven van de kinderen compleet. Een indoctrinatiemachine trok zich op gang
die de curricula op scholen veranderde, die een zwarte salwar kameez als
schooluniform oplegde, die mannen en vrouwen die samen door het park liepen
ging vragen naar hun trouwcertificaat,… een totalitair regime, waarin angst
begon te overheersen. “Anxiety is a dis-ease”, zei prof Ahmad. Je voelt je nooit
meer ergens gerust, je basisvertrouwen in mensen wordt geschonden. Dat was
zeker zo voor de duizenden wezen die achterbleven na die oorlog. Deze jongens
werden opgevangen in madrassa’s, unisex mannenbastions. Het vrouwelijke element
dat de islambeleving in Pakistan zo tekende, werd uitgesloten. Met geld van
Saoedi-Arabië werd één versie van de islam opgelegd aan alle moslims. In deze
versie is geen plaats voor vrouwen. Zij worden letterlijk monddood gemaakt door
hen van kop tot teen te sluieren en hen rechten te ontnemen: alleen de deur
uitgaan, autorijden, recht op zelfbeschikking over je lichaam. Er ontstond een ‘monchromatic
society’. Alle kleur verdween. In een psychologisch experiment is bewezen dat
als je mensen in een kamer zet waar alles wit is, ze hun perceptievermogen
verliezen en blind worden.
En daarna kwam ‘jouw’ verhaal, het verhaal van wat hoe de moderniteit
de Westerse mens en zijn relatie tot religie voorgoed veranderde (uitspraak van
Karen Armstrong). De moderne mens heeft religie vervangen door rationaliteit.
Ik denk, dus ik ben. Deze Cartesiaanse split van hoofd en lichaam trekt zich
door naar de manier waarop we met geloof omgaan. Geen enkele religie heeft zo
geïnvesteerd in wetenschappelijke bewijzen voor haar bestaan dan het Christendom
wel. Religie is echter vooral mythos in plaats van logos. Het is een verhaal en
geen set van regels en waarheden. Het gaat over betekenisgeving. Sinds de moderniteit
is psychologie de ‘logos of the soul’ geworden, ze vervangt religie omdat mensen
nood hebben aan betekenisgeving. Hedentendage zien we dit ook in de consumptie
van mindfullness, yoga,…Wat in de moderniteit ontbreekt is, de emotie, de intuÏtie,
het vrouwelijke element. Vrouwen zijn ‘bad’ – ketters, zoals Jeanne d’Arc- of
zijn ‘mad’ en lijden aan hysterie of depressie en tegenwoordig burn-out. De
heksenjacht is een triest voorbeeld van wat het Westen deed met vrouwen die een
ander geluid lieten horen. Historisch gezien is dit een gigantische aanslag op
vrouwen geweest. Exacte cijfers zijn er niet, maar ze variëren van 60.000 tot 100.000
geëxecuteerden in Europa. En die heksen waren voor 80% vrouwen.
En hier komt ‘ons’ verhaal op de proppen. Eigenlijk zitten
we in hetzelfde schuitje. De globalisering heeft ervoor gezorgd dat de ideeën
van de moderniteit en het wetenschappelijk-technologisch denken ons allen
hebben gedreven tot het declameren ‘het’ enige en juiste antwoord. Dat doen de
hoogopgeleide ingenieurs van Al Qaida en de atheïstische wetenschappers in West-Europa,
dat zeggen de wahabitische Saoedi’s en dat zeggen de ayatollah’s in Iran: wij
hebben de waarheid in pacht. Door het verlies van symboliek en het niet meer belichaamd
zijn van religie, wordt religie een overtuiging. En eens jij overtuigd bent, is
het zaak de ander te gaan overtuigen desnoods met geweld. In Syrië worden
momenteel alle bewijzen vernietigd dat religies ooit samenleefden in vrede.
Radicalisering is een uiting van een diepere crisis, de crisis van betekenisgeving.
Religie geeft ons verbinding met onze emotionele wereld, symbolen zeggen wat
niet gezegd kan worden. De jonge mannen die nu de jihad strijden, zijn niet gedreven door religie, wel door een gewelddadige overtuiging die betekenis verleent aan hun bestaan dat getekend is door ervaringen van discriminatie en een gevoel van uitsluiting, soms al generaties lang.
Kan er iets gedaan worden voor die jongeren die gaan strijden?,
is er een therapie werd er gevraagd? Volgens prof. Ahmad zal het generaties
duren voor de pijn en woede die in de harten en hoofden is geïnternaliseerd
zich ten goede kan keren. En wat kunnen wij dan nu doen?, vroeg iemand anders.
Want ook al kan je als individu de wereld niet veranderen, samen kunnen we misschien
wel beweging creëren. De belangrijkste sleutel zit in bewustwording van dit
alles en vanuit dat bewust in het leven staan, keuzes maken: om niet mee te gaan
in blind materialisme, om je niet te laten beangstigen door Big Brother, om zo
min mogelijk olie te gebruiken en energieonafhankelijk te leven zodat de
petrodollars aan invloed verliezen. En zo kwamen we op die warme zomeravond van
een gesprek over religie op een gesprek over een klimaatneutrale levenswijze.
De transitie naar een leefbare wereld ligt fundamenteel in het toelaten van
verschil! Monocultuur zorgt voor uitsluiting en geweld. Diversiteit brengt erkenning
en vernieuwing. Dat is zo als we het over biodiversiteit hebben, net zo goed
als we het over diversiteit tussen mensen hebben. Dat zei Vandana Shiva al
jaren geleden, om maar even naar een andere wijze dame te verwijzen.
Persoonlijk hou ik ook een bijzonder gevoel over aan het
weerzien met Durre. Hoewel zoveel ons zou kunnen scheiden, lijken we heel erg
op dezelfde golflengte te zitten. We gebruiken beiden het verhaal van ‘the
danger of a single story’ in onze vormingen en de uitspraak van Gandhi die aan
bod kwam tijdens haar lezing ‘Be the change you want to see in the world’ had
ik vooraf als een postkaartje op ieders stoel gelegd. Deze diepere connectie
met elkaar geeft me hoop dat er wereldwijd heel wat mensen zijn die heel radicaal
zijn, in de betekenis van het werken aan bewustwording van zichzelf en anderen
in deze wereld. Het is het enige tegengif dat we momenteel in handen hebben.
Laat de heks in jezelf maar los!
